MÚSICA MODERNA VS CLÁSICA. MITOS, HISTORIA E FUTURO

Estudando algunhas webs de ensino de Música Online, observo que as escolas que imparten Música Moderna (Rock, Pop, R&B, Jazz...) fan sempre moito énfase na clasificación “MÚSICA MODERNA” para diferenciarse dos Conservatorios que imparten “MÚSICA CLÁSICA”. En MAGA DE VOZ tamén o facemos e insistimos moito na nosa “modernidade” cando explicamos o noso método.

Facémolo, sobre todo, porque, para nós, definirnos “modernos”  non é  unicamente unha   estratexia de Marketing para destacar un valor diferencial, se non que é  tamén unha maneira de definir a nosa didáctica musical que presenta uns contidos/obxectivos “específicos” adecuados para  aprender os estilos musicais “modernos”. Eu penso que estes contidos NON se ensinan nos Conservatorios, ou, polo menos, se lles da menor relevancia. Neste artigo, entre outros temas, pretendo xustificar con máis detalle esta cuestión da didáctica.

Se  analizamos este asunto con visión miope, enfocándonos no máis evidente, nos atopamos co seguinte panorama: Hai dous bandos: o BANDO MODERNO  (BM) e o BANDO CLÁSICO (BC).  BD e BC soan claramente diferentes, desenvólvense en medios distintos, teñen funcións sociais distintas e medios económicos diversos. E, por regla xeral, BM e BC no se “aprezan” moito mutuamente.  BM pícase porque BC  teñen ao seu favor as Academias, as Institucións, os honores e o status. BC ten envexa de  BM porque poden encher estadios e mover millóns sen demostrar necesariamente unha gran “calidade” musical. BM considera o ensino dos conservatorios “pleistocénico”, aburrido  e ríxido e BC pensa que BM ten unha formación musical escasa e carente  de rigor  Etc. etc. etc...

Agora ben, eu teño a esperanza de que as novas xeracións da música consigan superar os prexuízos de valor e as  hostilidades, e vexo abundantes signos de que iso está xa sucedendo nesta Nova Era “sen fronteiras” que parece albiscar no planeta terra. Ao fin e ao cabo, todxs facemos música co “suor da nosa fronte”. Para min se trata, no fondo, dunha soa elección: preservar á música pechándoa na vitrina dun museo ou deixala saír, permitindo que se  mesture e contamine para medrar libre.

Para explicarme, vou analizar de maneira resumida, e seguramente algo simplista, algúns conceptos e ideas, algúns deles teñen unha base histórica e outros son libres opinións miñas.  Pido perdón anticipadamente ás persoas do mundo da música (clásica, moderna ou non catalogada) polas posibles inexactitudes da miña exposición, por presentar en ocasións unha visión parcial ou imperfecta e por non apoiar os datos históricos con bibliografía (para non encher aínda de máis páxinas este longo texto). Hoxe teño gana de contarvos o meu punto de vista persoal nun artigo de opinión. 

En primeiro lugar, vou mudar dunha visión “miope” á unha visión “hipermetrope”  para poder situarme nun punto de vista algo máis elevado, por riba das arbores para ver mellor o bosque. Dende alí descubro que a contraposición música moderna (M)  vs música clásica (C) resulta superficial e inexacta. Compre recordar que a música que hoxe é clásica foi moi moderna e vangardista no seu día e que algúns estilos da música chamada moderna xa hai bastante tempo que non son tan modernos.

Poren, e mesmo desmantelando as categorías absolutas M e C observo que subsisten diferencias importantes no estilo, interpretación, organización e de comunicación entre a  MC e o enfoque da MM. Como explicación probable a esas diferencias vou falar un pouco de historia engadindo nalgunhas ocasións, algunhas pinceladas de cor “postmoderna” (desmontando mitos e metáforas). Tamén observaredes que eu vou entrecomiñar ou escribir en cursiva algúns conceptos ou categorías  para recordarvos que as verdades absolutas me incomodan.

Historia breve da función dos Conservatorios de música:

Ata a Ilustración o concepto de Patrimonio Cultural xunto á conciencia da necesidade de preservar ao longo do tempo os monumentos e obras artísticas non estaba totalmente desenvolta. O Museo, como espazo no que se protexen e catalogan as obras do pasado para poñelas á disposición do público é unha institución que, en modo paradoxal, nace na idade “moderna”, durante o período da Ilustración.

Coa creación dos museos, as artes, que antes formaban parte de coleccións privadas (gabinetes) de persoas con poder e capacidade económica para adquirilas (monarcas, aristócratas, pontífices etc.)  agora vanse poñer a disposición do pobo. Penso que todo isto supuxo un gran avance na democratización da cultura.

Esa mesma vontade de protexer e preservar as obras plásticas e os monumentos se replica coas obras musicais. De alí ven  a denominación de  Conservatorio de Música. Nos Conservatorios, igual que nos Museos, se preservan intactas para as xeracións vindeiras as obras musicais “clásicas”, dándolle ao adxectivo “clásico” o sentido de “sublime” ou “perfecto” e non necesariamente ligado ao período Clasicista de Mozart ou Haydn.

Se explico isto, é para deixar claro que non estou en contra dos Conservatorios como principio. Poren, considero “cuestionable” o feito de que nos Conservatorios se estudasen ata fai ben pouco, só as obras consideradas “cultas” ou “académicas” ou “clásicas/perfectas” antepostas a aquelas chamadas “populares”. Esta ausencia desvalorizaba en automático as outras músicas que foron ademais inxustamente estigmatizadas no pasado como “vulgares”, “negras”, “exóticas”, “étnicas”.... porque levaba implícito que a música “culta” tiña máis “valor” que a música “popular”, dunha maneira equivalente á diferenciación xerárquica entre “ARTE” vs “artesanía” ou “CULTURA (alta) vs cultura” (material para cen artigos que NON penso escribir). 

A pesar do gran empeño por parte dos compositores romántico/nacionalistas de revalorizar as músicas tradicionais, eu penso que esta dicotomía “Culto” vs “Popular” aínda subsiste en moitas mentalidades actuais. A min me parece que as polaridades sempre se superan con amor, neste caso amor pola música.

As figuras dos grandes compositores “xenios”:

Dende o alto da miña visón hipermetrope descubro un pequeno detalle e volvo baixar para observalo con moita atención. Temo que esta parte do artigo, de novo con “matices” postmodernos,  poida  resultar algo “provocadora”! Por favor, recordade que só pretendo recoller un pequeno aspecto da realidade e que en ningún momento desexo faltar ao respecto e moito menos desvalorizar ás grandes personalidades da música que estou a punto de citar.

Logo da Ilustración e do período “clasicista”, a figura de L.V. Beethoven inaugura o mito romántico do “compositor/xenio”, e se impón unha  visión da música creada por seres “superiores” á media que, por certo,  son maioritariamente brancos e homes (e non esquezamos que, historicamente, os xudeus non sempre foron incluídos dentro da categoría “branco”).

Esta concepción egocéntrica e piramidal do gran compositor individualista que controla a súa obra dende o seu nacemento ata a súa interpretación,  fronte ao músico profesional (peón da música) que se limita a executar (non crea) ás ordenes da dirección (arquitecto da música), vense a sumar ao “preservacionismo” exposto anteriormente. Porén compre aclarar que a distancia entre “composición” e “execución”, e tamén en gran medida entre a música “culta/virtuosa” e a "popular” xa se orixina no século XV, aínda que os xéneros improvisados sobreviviron algúns séculos máis.

Pero, por moito que existan moitísimos exemplos de formas e estilos da música clásica, como son as Fantasías, a ornamentación improvisada, o Continuo improvisado, os Concertos etc., nos que se lle deixa espazo para a creación aos instrumentos, solistas ou acompañantes, en canto comparamos a liberdade de interpretación da música “popular” coa da música “clásica” actual, faise evidente que, nesta última, a meirande parte do esforzo creativo recae en moi poucas persoas: compositor, dirección e pouco máis.

Outro aspecto que desexo remarcar da concepción romántica da música e que me parece que se vai ligar con gran afinidade á división xerárquica de “culto” vs “popular” e a “maxestade” de todo o feito musical. Como se bailar e divertirse facendo música (que é a principal función da música popular) fose unha actividade vana e superficial propia de vulgares humanos e non de xigantes musicais.

No Romanticismo, a música, e as artes en xeral,  tratábanse  como se fosen un feito inmaterial, sublime e transcendente, unha especie de relixión que precisaba dunha entrega absoluta e que, moitas veces, supuña unha fonte de dor persoal. De feito, moitos artistas románticos conducían vidas emocional e/ou economicamente complicadas, e moitos eran famosos polo seu mal carácter ou pola súa mala saúde (e por morrer novos).

Compre aclarar que eu, persoalmente,  sempre vibrarei en consonancia coa busca de LIBERDADE INDIVIDUAL dxs artistas románticxs, (e do meu amado alumnado adolescente) e como muller respecto e valoro moito o legado da Ilustración e do Romanticismo que nos libera como individuxs dos rolles impostos pola sociedade patriarcal e nos sitúa nunha posición (teórica) de IGUALDADE.

Porén, a miña inclinación polas relacións horizontais e polo prefixo “co-” (tema ao que xa dediquei un artigo) vólveme algo reticente ás manifestacións  exacerbadas dos egos (xenios da composición e titanes da dirección, “divas” da Ópera, “estrelas” do rock... etc.)  Cuestión de gustos....

A concepción e ensino “oficial” da música en relación ao anteriormente exposto:

A min me parece que a mentalidade de moitos seguidores da música clásica e dos Curriculum de Educación Musical estatais seguen aínda na actualidade máis ou menos impregnados de ideas e concepcións que proveñen do pasado Ilustrado e Romántico, e mesmo anterior, que eu acabo de analizar. Isto é:

• A figura predominante dos compositores/xenios do Olimpo musical
  
  
• A organización piramidal da música orquestral.

(A este respecto, teño que confesarvos que, aínda que comprendo a necesidade dunha figura condutora nas grandes agrupacións musicais, sexan estas orquestras clásicas ou Big Bands,  a min gústanme ben pouco as batutas (prefiro as variñas máxicas con punta de estrela das fadas ou as escobas das meigas). Do mesmo xeito,  prefiro os pequenos formatos musicais, como son as agrupacións de cámara, os combos de jazz ou os grupos ou bands de música moderna nos que a libre expresión individual dxs músicxs  non se ve coartada, mesmo cando poidan ser coordinadas por unha figura lider. 

Probablemente isto ten que ver coa miña predilección polas relacións horizontais fronte as verticais. E tamén co feito de que prefiro moitos “eu” diversos e asociados en pe de igualdade que un “nós” que poida propiciar a anulación das diferencias individuais. Pero son consciente de que se trata dunha opción moi persoal... e non pretendo alzar unha bandeira dos meus gustos artísticos.)

• A “profunda” seriedade e cerimonia dos concertos de música clásica: silencio absoluto durante as interpretacións, aplaudir unicamente nos momentos estipulados, asistir aos concertos con roupa elegante etc.. Porén, ocórreseme que esta cerimonia o redor das actuacións musicais,  é moi anterior á idade moderna, remontándose á música para a realeza, a nobreza e a igrexa, estamentos que sempre adoitaron comportamentos marcadamente ritualistas como instrumentos de afirmación do propio poder e de separación entre as clases sociais.  
  
  
• A dicotomía “CULTO” vs “POPULAR” que considera o “ CULTO” superior e de maior valor artístico. A min me parece que este punto está directamente relacionado co anterior pero tamén no grao de especialización da profesión musical que vai aumentando co paso dos séculos.
  
  
• A idea da superioridade  dos programas de  formación musical impartidos nos Conservatorios fronte a outras ensinanzas  musicais que se desenvolven paralelas ás directrices oficiais.

Aínda que moitas cousas están cambiando nos programas dos Conservatorios na actualidade e tamén nas novas (e non tan novas) xeracións formadas en Conservatorios eu aínda lamento que moitas desta concepcións sigan sobrevivindo, en maior ou menor medida, ao paso dos séculos e, de feito, mantéñense bastante arraigadas en moitas mentalidades da actualidade. É máis, eu penso que a meirande parte do rancor e rivalidade contra á música “académica” que cultivan moitxs músicos que traballan(mos) fora dos Conservatorios ven dese vello prexuízo de valor “institucional” e desa solemnidade coa que nós non nos queremos identificar.

É máis, e para provocar aínda máis desacordo, dentro da etiqueta “popular” vense obrigados a convivir xéneros tan distintos como son a música tradicional ou Folk, os xéneros “clásicos” angloafroamericanos (Gospel, Blues, Soul, R&B, Calipso, Reggae etc.) e latinoamericanos  (Rumba, Salsa, Samba, Bachata...) o Jazz, con todos sos seus subxéneros, e a música chamada “moderna” (de moda) como son o Pop, e todos os estilos de Rock... A min me parece que o único que  relaciona todos estos xéneros entre eles é que non son “clásicos”, e ao mellor tamén, que todos se bailan, ou bailaron (tema interesante para outro artigo!).

Non vai ser necesario enumerar aquí todas as distintas músicas que se engloban na etiqueta “CULTA” porque xa vos imaxinades que son moitas. A min me parece que calquera que teña dous dedos de fronte entende de que esta maneira tan xeral de catalogar a música non se sostén.  E de feito, moi paseniño, algúns xéneros pertencentes á categoría de “populares” (Jazz e Folk) vanse incorporando nos programas oficiais dos  Conservatorios permitíndolle axs músicxs "modernxs" entrar nos circuítos oficiais anteriormente vetados: ser funcionarixs, converter as súas escolas en Conservatorios, expedir títulos oficiais etc..  É de xustiza! Pero queda aínda moito camiño que desbrozar...

CONSERVAR vs CONTAMINAR, EXECUTAR vs IMPROVISAR E AS DIVERSAS METODOLOXÍAS DE ENSINO DA(s) MÚSICA(s) CLÁSICA(s) E MODERNAS(s)

Na miña opinión, o problema de “conservar” a música, por loable e necesario que isto resulte, implica a imposibilidade de transformala, de reinterpretala e de contaminala se fai falla. Entón, corremos o risco de que, aquelas músicas que no seu tempo foron de vangarda (recordemos que Bach, Mozart ou Beethoven  foron moi modernos e rompedores no seu momento), se nos queden enlatadas e cheirando a “morto”. E, moitas veces, é así como a xente nova considera o temario de Música do ensino primario e secundario no que a figura dos “grandes compositores” e a linguaxe musical representan unha parte importante (para min demasiado) dos temas traballados: aburrido, rancio, casposo, rollazo...

Porén, recoñezo que falar da tendencia “conservadora do Conservatorio” volve ser inexacto e superficial. En primeiro lugar, porque en moitos Conservatorios de Música do estado xa se incorporou dende hai anos a especialidade de  Jazz e en Europa os estudos oficiais de  Jazz xa compren varias décadas de existencia, nalgúns paises,  incluso existe a especialidade de Rock Pop. En segundo lugar, moitas xeracións de músicxs saídxs do Conservatorio dan sinais de gran vitalidade e innovación.

Pero en termos xerais, e agora falo como ensinante de Canto “Moderno”, atrévome a afirmar que no ensino da música dos Conservatorios e tamén das Escolas Municipais e das Bandas de Música  aplícase máis énfase na “lectura” e na “execución” musical que na “composición” e moito menos aínda na “improvisación” que é unha composición inmediata.

Polo contrario  no ensino da  música “moderna/popular” a “interpretación” (que na nosa xerga se chama “cover” ou “versión”) e a “improvisación” son de gran importancia. Tamén o é a “harmonía moderna”: Pode que xs jazzistas non sexan, como xs músicxs clásicxs, grandes “solfeadorxs a vista”,  pero seguramente son grandes “harmonizadores a vista” porque, a diferencia dxs músicxs do conservatorio, foron entreadxs para ler, interpretar, transportar e axustar secuencias de acordes moi complexas de maneira inmediata ou case inmediata. Esta interpretación, como creación inmediata da estrutura armónica, xa existía no Barroco co baixo continuo improvisado pero a pregunta é: faise aínda?

Para min está claro que, no fondo, estamos falando todo o tempo de obxectivos musicais diversos para os que se van utilizar estratexias de ensino/aprendizaxe adecuados a esa especificidade. Se para o Conservatorio, é preciso preservar incontaminada unha obra, entón o ensino vai facer gran énfase na lectura rápida e correcta (instantánea) das partituras  para propiciar a execución  de obras orquestrais moi longas e difíciles de memorizar  sen abandonar a fidelidade aos parámetros dun determinado compositor, director ou estilo musical.

Se, por outra banda, na música “popular” son moi importantes os valores de  expresión individual, creatividade e improvisación inspirada, intransferible e inscrita no momento presente (non se vai repetir), neste caso, a lectura rápida, correcta e instantánea NON será prioritaria. Tampouco é decisivo especificar de maneira inequívoca e por escrito todas as variacións rítmicas ou melódicas. De feito, o que nós chamamos en xerga: feeling, duende, soul etc., non está rexistrado nas partituras, que acostuman a ser moi simples para   permitir ás interpretes liberdade de expresión.  Ademais as pezas “populares” acostuman ser breves (para “botar un baile”) e as partituras son fáciles de memorizar.

Pero, se ben para a educación musical “moderna” ou “popular”  á lectura a vista non é decisiva,  sí o será o coñecemento da harmonía moderna (que en realidade é “clásica”!!!) e dos acordes e escalas (modais, pentatónicas, de blues  etc.) coas súas tensións. E non esquezamos o  traballo co ritmo (“palos”, “claves”, “beat” etc.)  e as variacións rítmicas, xa que o ritmo, neste tipo de músicas, asociadas ao baile, o ritmo e decisivo.

E por suposto non podemos obviar a exploración tímbrica (en liberdade) do propio instrumento para cargar de intensidade emocional e de orixinalidade a nosa interpretación. Quen non recoñece a Miles Davis a Lois Amstrong ou a Tina Turner logo de escoitar unha soa nota do seu instrumento?

CONCLUSIÓN

Eu penso que vivimos un momento moi interesante no que as separacións estilísticas, culturais, étnicas, ideolóxicas empezan a disolverse. En realidade levan toda a vida mudando, construíndose e deconstruíndose porque as etiquetas e os catálogos son só instrumentos para a análise e a comprensión da realidade pero non foron nunca verdades absolutas. Pero agora penso que a velocidade de descomposición e desarticulación  das vellas estruturas de valores  se está acelerando enormemente. Eu propoño aproveitar esta descomposición para facer compostaxe.

Como ensinante de Canto Moderno, non me considero inscrita en ningunha camarilla (aínda que sinta un especial amor polas músicas de raiz afroamericana e tamén  latinoamericana) e persigo unicamente atopar os obxectivos e estratexias adecuadas para propiciar a interpretación correcta dun determinado estilo musical. Paréceme que os xuízos de valor sobran e tamén as etiquetas.  De feito eu penso que a oposición entre música “culta” vs música “popular” ten que ser abolida definitivamente para o ben da música e do patrimonio musical da humanidade. Existen estilos musicais distintos pero todos eles teñen o seu valor e o seu dereito a ter un posto de honor  nas vitrinas dos museos.

Eu propoño que aproveitemos todas as oportunidades para crear, transformar e aprender como artistas e persoas.  Deixemos de confrontarnos e iniciemos a dicir sí  a todo: conservar, protexer, innovar e improvisar, estar serios e divertirnos, sacarnos títulos e aprender na rúa. Porque cada música ten unha función moi importante e ningunha vale máis que outra. Amemos a música como a nós mesmas!. Pero sobre todo, sexamos humildes e estudemos moito!

Artigo de opinión de Cristal Méndez.